Czy podatnik to zawsze taxpayer? Jaka jest różnica między terminami withholding agent i tax bearer? Czy termin taxable person należy w każdym przypadku uznać za poprawne tłumaczenie słowa podatnik? Tłumaczenie tekstów prawnych i prawniczych wymaga niezwykłej precyzji w doborze słownictwa, tym samym rodząc potrzebę przeprowadzenia dogłębnej analizy kontekstu i grupy docelowej tłumaczenia. W szczególności dotyczy to tekstów o tematyce podatkowej, gdzie w przypadku zastosowania nieodpowiedniego terminu przez tłumacza, skutki pomyłki mogą rodzić dotkliwe konsekwencje nie tylko finansowe, ale nawet karne. Niekiedy jednak wskazanie najbliższego znaczeniowo terminu, w warunkach pracy z językiem aktów prawnych kilku różnych państw, okazuje się wyzwaniem niezwykle trudnym dla tłumacza. W obszarze tekstów podatkowych jednymi z najbardziej problematycznych terminów, z jakimi mierzy się tłumacz, są – paradoksalnie – pojęcia zupełnie podstawowe, tj. podatnik i płatnik podatku.

Z jednej strony, trudności związane z tłumaczeniem tych terminów wynikają z ich zamiennego stosowania w polskim języku potocznym, i o ile jest to zjawisko zupełnie normalne w przypadku osób niebędących prawnikami czy specjalistami od języka, to jednak ten swoisty bałagan pojęciowy panuje również w tekstach tłumaczonych, czy nawet w żargonie profesjonalistów podatkowych posługujących się terminami zapożyczonymi z języka angielskiego na określanie instytucji, które z pierwotnym znaczeniem danego pojęcia mają niewiele wspólnego.

W części I artykułu podjęto próbę uporządkowania znaczenia pojęć podatnik i płatnik na gruncie przepisów polskich. Następnie analizowane są ekwiwalentne pojęcia funkcjonujące w przepisach federalnych Stanów Zjednoczonych Ameryki. W kolejnych częściach analizowane są przepisy podatkowe Wielkiej Brytanii oraz prawo unijne. Artykuł powstał, aby uporządkować bałagan terminologiczny oraz – przynajmniej w części – rozwiązać niektóre z problemów w tłumaczeniu terminów podatkowych poprzez wskazanie najbardziej odpowiedniego tłumaczenia terminów podatnik i płatnik, w zależności od szerszego kontekstu tekstu źródłowego, kierunku tłumaczenia i odbiorcy.

Podatnik i płatnik – uregulowanie w polskich przepisach podatkowych

Pojęcia podatnik i płatnik, jako zupełnie podstawowe z punktu widzenia funkcjonowania systemu podatkowego,  uregulowane zostały w przepisach ogólnych ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja Podatkowa (dalej OP). Zgodnie z art. 7 ustawy podatnikiem jest (co do zasady) osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Z punktu widzenia tłumacza, najbardziej istotnym elementem tego przepisu jest powiązanie statusu podatnika z ciążącym na nim obowiązkiem podatkowym. O ile rozróżnienie pomiędzy osobami fizycznymi, prawnymi i jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej jest kluczowe z punktu widzenia stosowania prawa i stosowania się do prawa, o tyle dla tłumacza najbardziej znacząca jest informacja mówiąca o tym, że podatnikiem jest osoba (podmiot) na której ciąży obowiązek podatkowy. I to właśnie zgodnie z tą uproszczoną definicją – między innymi – tłumacz powinien dobierać najbardziej odpowiedni termin w tłumaczeniu słowa podatnik. Oznacza to, że analizując przepisy inne niż polskie (przepisy w języku państwa docelowego, czy przepisy unijne[1]) tłumacz powinien w pierwszej kolejności kierować się występowaniem obowiązku podatkowego, który ciąży na danym podmiocie.

Z kolei w przypadku płatnika, definicja terminu została zawarta w art. 8 OP, który stanowi, iż płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Analizując przytoczony przepis, można stwierdzić, iż główną cechą charakteryzującą płatnika jest – w pewnym uproszczeniu – obowiązek polegający na obliczeniu, pobraniu i wpłaceniu podatku. Wybór terminu w języku docelowym powinien zatem wynikać z podobieństwa w zakresie obowiązku obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku.

Obok definicji legalnej płatnika z art. 8 OP istotne znaczenie ma również przepis art. 30 § 1, który maluje nieco bardziej szczegółowy obraz płatnika w polskim systemie podatkowym. Zgodnie z tym przepisem płatnik, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 8, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. A zatem należy stwierdzić, że płatnikiem jest nie tylko podmiot obowiązany do obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku, ale również taki, który ponosi odpowiedzialność, w przypadku niewywiązania jest z ciążącego na nim obowiązku. Ta dodatkowa informacja ma duże znaczenie w doborze odpowiedniego tłumaczenia, gdyż w sytuacji rozbieżności pomiędzy znaczeniem poszczególnych terminów w prawie polskim i obcym, kwestia odpowiedzialności płatnika może okazać się rozstrzygająca, albo, w przypadku zgodności poszczególnych elementów definicji, może dodatkowo utwierdzić tłumacza w przekonaniu, że termin prawa obcego faktycznie jest tym najbardziej odpowiednim.

Podsumowując: aby wskazać najlepsze tłumaczenie terminów podatnik i płatnik, tłumacz powinien przede wszystkim kierować się równoważnością istoty instytucji polskiego prawa podatkowego oraz terminów występujących w przepisach obcych. W przypadku terminu podatnik tym fundamentalnym elementem znaczeniowym będzie występowanie ogólnego, nieskonkretyzowanego obowiązku podatkowego. Z kolei w przypadku terminu płatnik będzie to obowiązek obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku, przy ciążącej na płatniku odpowiedzialności w przypadku niewywiązania się z tego obowiązku. Przejdźmy teraz do analizy przepisów USA i spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, jak należy tłumaczyć terminy podatnik i płatnik w kontekście amerykańskim.

Podatnik i płatnik w prawie USA

Poszukując odpowiedników polskich terminów podatnik i płatnik w kontekście prawa Stanów Zjednoczonych, na przykład w tłumaczeniu na potrzeby klienta z USA lub w przypadku tłumaczenia dokumentów sporządzonych w Stanach, tłumacz powinien odwołać się do przepisów kraju źródła lub kraju docelowego. W przypadku USA sprawa jest o tyle bardziej skomplikowana, że prawo poszczególnych stanów może być niekiedy mocno zróżnicowane, co jeszcze bardziej utrudnia wskazanie najwłaściwszego terminu w tłumaczeniu. Szczęśliwie jednak tłumacz może odwołać się do przepisów federalnych, które w mniejszym lub większym stopniu znajdą zastosowanie w niemal wszystkich przypadkach  tekstów podatkowych, sporządzonych w Stanach lub tłumaczonych na potrzeby odbiorcy z USA.

Najwygodniejszym źródłem do wykorzystania w analizie prawa federalnego Stanów Zjednoczonych jest Code of Laws of the United States of America (dalej: USC lub Kodeks) – kodyfikacja aktualnie obowiązującego prawa federalnego USA. W Tytule 26 Kodeksu – Internal Revenue Code – zawarto zbiór aktualnie obowiązujących ustaw podatkowych uchwalonych przez Kongres, publikowanych w United States Statutes at Large. W Podtytule F wspomnianego Tytułu znajduje się Rozdział 79, poświęcony definicjom legalnym federalnego prawa podatkowego.

W § 7701 powyższego Rozdziału, w punkcie 14 zawarto legalną definicję terminu taxpayer. Zgodnie z przywołanym przepisem, termin taxpayer definiowany jest jako any person subject to any internal revenue tax. Definicja ta wymaga wyjaśnienia na gruncie Internal Revenue Code. Po pierwsze, zgodnie z § 7701(1) wspomnianego Rozdziału, przez termin person rozumie się  an individual, a trust, estate, partnership, association, company or corporation. Oznacza to, że zgodnie z definicją terminu taxpayer, osobą (person) może być nie tylko osoba fizyczna, ale również inne podmioty uznawane za oddzielny podmiot praw i obowiązków, np. spółki prawa handlowego (company or corporation), czy fundusz powierniczy (trust). O ile termin person, rozumiany zgodnie z definicją Internal Revenue Code, nie powinien budzić żadnych wątpliwości co do jego znaczenia (przynajmniej w kontekście tłumaczenia), to wyjaśnienia wymaga termin internal revenue tax, a w pierwszej kolejności jego składowa, tj. internal revenue. Zgodnie z definicją słownikową, termin internal revenue oznacza przychód publiczny (w tym konkretnym przypadku – federalny), generowany ze źródeł wewnętrznych, zazwyczaj z wyłączeniem wpływów z cła[2]. Z kolei termin internal revenue tax stanowi zawężenie terminu internal revenue i oznacza tyle, co przychody (federalne) generowane z podatków nakładanych w kraju lub po prostu podatki nakładane w kraju, lub podatki krajowe. Taki wybór tłumaczenia wydaje się dodatkowo potwierdzać zakres kompetencji agencji Internal Revenue Service, która zajmuje się głównie poborem podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych (z różnych tytułów), podatków kapitałowych, akcyzy itp. (podatków stanowiących przychody ze źródeł krajowych). W związku z powyższym, na potrzeby poszukiwania tłumaczenia terminu podatnik, zwrot any internal revenue tax należy przetłumaczyć jako podatki krajowe, a samą definicję słowa taxpayer jako osobę podlegającą opodatkowaniu podatkiem krajowym. Opierając się o prawnoteoretyczne elementy konstrukcyjne podatku, możemy dodatkowo stwierdzić, że osoba nie może być przedmiotem podatku, a zatem powyższe tłumaczenie należy rozumieć jako osoba na której ciąży obowiązek w przedmiocie podatku krajowego. Zestawiając definicję słowa taxpayer zawartą w Internal Revenue Code z definicją podatnika z Ordynacji Podatkowej widzimy niemal całkowitą ekwiwalencję. Zarówno w definicji polskiej i amerykańskiej podatnik i taxpayer to osoba – w przepisach polskich określona precyzyjnie bezpośrednio w definicji, tj. osoba fizyczna, prawna itd., a w przepisach amerykańskich zdefiniowana w punkcie 1 26 USC § 7701. Ponadto, zarówno w przepisach polskich i amerykańskim jest to osoba na której ciąży obowiązek podatkowy. W tym miejscu warto pochylić się nad terminem obowiązek podatkowy zdefiniowanym w przepisach polskich i przybliżyć jego istotę. Otóż zgodnie z art. 4 OP obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. W przepisach amerykańskich (podobnie jak w przepisach polskich) obowiązek podatkowy, o którym mowa w definicji terminu taxpayer jest  nieskonkretyzowany. Wynika to stąd, że w przypadku, gdyby ustawa amerykańska, lub szerzej – każdy tekst prawny i prawniczy – mówiła o obowiązku skonkretyzowanym, czyli zobowiązaniu, właściwym terminem byłoby słowo liability. A zatem tym bardziej należy uznać, że obowiązek podatkowy z polskiej definicji podatnika (tj. nieskonkretyzowany) oraz obowiązek z amerykańskiej definicji słowa taxpayer są instytucjami bliźniaczymi. Mając powyższe na uwadze, bezsprzeczne jest, że w kontekście tłumaczenia tekstów opracowanych w USA, czy tłumaczonych na potrzeby odbiorcy z USA, czy też tekstów odnoszących się do amerykańskiego systemu podatkowego (w zakresie podatków federalnych ze źródeł wewnętrznych), słowo podatnik należy tłumaczyć jako taxpayer. Przyjrzyjmy się teraz jak w tym samym kontekście i na gruncie tych samych regulacji wygląda sprawa płatnika.

Wspomniany już przepis § 7701 USC w punkcie 16 zawiera definicję legalną terminu withholding agent, zgodnie z którą jest to any person required to deduct and withhold any tax under the provisions of section 1441, 1442, 1443, or 1461, czyli osoba zobowiązana do odliczenia lub zatrzymania podatku, zgodnie z przepisami Tyt. 26 § 1441, 1442, 1443 lub 1461. Przepisy § 1441, 1442, 1443 regulują odliczenie i zatrzymanie podatku (withholding) należnego od osób niebędących obywatelami amerykańskimi oraz niemających miejsca zamieszkania na terytorium USA (Tyt. 26 § 7701(50)(B) USC), spółek kapitałowych oraz organizacji zagranicznych zwolnionych przedmiotowo z podatku, należnego od dochodów tych organizacji uzyskiwanych z prowadzonej działalności gospodarczej (Tyt. 26 § 1443 USC). Z kolei przepis Tyt. 26 § 1461 USC reguluje odpowiedzialność whithholding agent z tytułu ciążącego na nim obowiązku w przedmiocie odliczenia i zatrzymania kwoty podatku oraz zwalnia ten podmiot z odpowiedzialności wobec osób, od których podatek został pobrany z tytułu kwot odliczonych na mocy przepisów regulujących odliczenie i zatrzymanie podatku.

Odnosząc i porównując przepisy federalne USA regulujące instytucję withholding agent do przepisów OP regulujących instytucję polskiego płatnika, tłumacz powinien zwrócić uwagę na bliskie podobieństwo obydwu terminów w zakresie cech najbardziej charakterystycznych. Zarówno withholding agent, jak i płatnik zobowiązani są odliczenia (tj. obliczenia i potrącenia) i zatrzymania (poboru) podatku. Co prawda przepisy amerykańskie nie nakazują withholding agent wprost wpłacenie podatku, tak jak ma to miejsce w przypadku płatnika, to jednak podobieństwo obydwu terminów jest niemal pełne. Co więcej, zarówno przepisy amerykańskie jak i polskie przewidują odpowiedzialność withholding agent i płatnika za niewywiązanie się z ciążących na nich obowiązków. Zważywszy na funkcjonalną tożsamość obydwu instytucji, przyjąć należy, że amerykański withholding agent to najbardziej prawidłowe tłumaczenie polskiego płatnika. I o ile w odróżnieniu od przepisów polskich przepisy amerykańskie wskazują konkretne przypadki, w których płatnik wykonuje ciążące na nim obowiązki (tj. Tyt. 26 § 1441, 1442, 1443, 1461 USC), przepisy te nie odnoszą się wprost do istoty instytucji płatnika (withholding agent), a jedynie określają przypadki, w których jest on zobowiązany do odliczenia i zatrzymania podatku. Zauważyć przy tym należy, że polskie przepisy prawa podatkowego również określają konkretne przypadki występowania obowiązku płatnika, np. art. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, w przypadku obowiązku pobrania tzw. podatku u źródła.

Podsumowując – porównując polskie przepisy podatkowe i przepisy USA należy stwierdzić, że polska instytucja podatnika i płatnika mają swoje bliźniacze odpowiedniki w prawie podatkowym USA, przynajmniej na poziomie federalnym. Należy przyjąć zatem, że tłumaczenie słów podatnik jako taxpayer, a płatnik jako withholding agent to właściwie jedyne poprawne rozwiązania w tłumaczeniu tekstów na język angielski i z języka angielskiego w szeroko rozumianym kontekście amerykańskim.

W kolejnej części poruszony zostanie temat tłumaczenia termin podatnik i płatnik w kontekście prawa wspólnotowego.

Michał Olędzki

tłumacz przysięgły języka angielskiego

[1] Inne niż polskie w znaczeniu zgodnym z podziałem na prawo wspólnotowe i prawo krajowe.

[2] https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/internal-revenue; dostęp: 20.04.2021;